صنعت پخش؛ حلقه توسعه همکاری‌های استراتژیک

صنعت پخش و توزیع یکی از صنایع کلیدی و زیرساختی در اقتصاد هر کشوری است. سهم ۸ الی ۹ درصدی این صنعت از درآمد ملی، خود مبین حجم و گستره وسیع این صنعت و به تبع آن نقش کلیدی این صنعت در زنجیره تامین بسیاری از صنایع کشور است. در شرایطی که از یکسو تولیدکنندگان در تکاپوی تامین نقدینگی و سودآوری برای بقا و رشد کسب‌وکار خود هستند و از سوی دیگر مصرف‌کنندگان با چالش حفظ قدرت خرید دست و پنجه نرم می‌کنند، ارتقای کارآیی صنعت پخش به‌عنوان حلقه واسط بین تولیدکننده و مصرف کننده که سهم مهمی از قیمت تمام شده را به خود اختصاص می‌دهد، اهمیت بسزایی دارد. به عبارت دیگر، کاهش هزینه‌های مبادله در صنعت پخش می‌تواند کاهش قیمت تمام شده، افزایش حاشیه سود برای تولیدکننده و کاهش قیمت خرید برای مصرف‌کننده را به ارمغان آورد؛ به‌خصوص در شرایط فعلی که رکود بر بسیاری از صنایع کشور سایه انداخته است. این در حالی است که در حال حاضر، سهم صنعت پخش از قیمت تمام‌شده محصولات گاهی به مرز ۵۰ درصد می‌رسد.

ارتقای کارآیی عملیاتی صنعت پخش منوط به عوامل مختلفی است که اهم آنها عبارت است از: استفاده از فناوری روز برای مدیریت تامین، لجستیک و حمل‌ونقل، بازطراحی فرآیندها و سیستم‌های عملیاتی، آموزش نیروی انسانی و توانمندسازی آنان به فناوری‌های روز و بهره‌برداری مناسب از منابع مالی و اقتصادی. توجه به این عوامل می‌تواند موجب افزایش بهره‌وری و درنتیجه کاهش هزینه مبادله شود. ضعف آمار و نبود اطلاعات کافی از فعالیت‌های مربوط به هر یک از حلقه‌های مختلف زنجیره ارزش از تولید به مصرف موجب می‌شود تحلیل بهره‌وری در صنعت پخش و توزیع نیز به سختی انجام گیرد. با این حال، آنچه در شبکه توزیع کالا در یک کشور دارای اهمیت است، انتقال کالاها با صرف کمترین هزینه و زمان، همراه با رعایت استانداردهای لازم برای حفظ سلامت کالاها و در نهایت رعایت بیشتر حقوق مصرف‌کنندگان است. شبکه توزیع کالا در ایران با مشکلات و چالش‌های متنوع و متعددی روبه‌رو است. تعدد بیش از اندازه واحدهای صنفی در سطح خرده‌فروشی سنتی، تعدد واحدهای صنفی فاقد پروانه کسب، سهم برجسته بخش غیر سازمان‌یافته نسبت به سازمان یافته شبکه توزیع و فروش، عدم بهره‌مندی از ابزارها و روش‌های نوین توزیع کالا و عدم رغبت کافی بخش خصوصی و خارجی به سرمایه‌گذاری در شبکه توزیع مدرن از مهم‌ترین چالش‌های صنعت پخش در ایران است.

از سوی دیگر، در دنیای امروز یکی از استراتژی‌های اثربخش توسعه صنایع، شبکه‌سازی و ایجاد همکاری‌های استراتژیک است. در چنین فضایی، همکاری بین تولیدکنندگان، شرکت‌های پخش و خرده‌فروشی‌ها می‌تواند مزیت رقابتی ارزشمندی را برای هر سه ضلع این مثلث پدید آورد. این همکاری می‌تواند هم در سطح منابع و هم در سطح فرآیندها صورت پذیرد. به‌عنوان مثال در صورتی که نظام تولیدکننده، نظام تامین و توزیع شرکت پخش، و نظام سفارش‌گذاری و مدیریت موجودی خرده‌فروشی‌ها در قالب همکاری استراتژیک به صورت یکپارچه مدیریت شود، هم‌افزایی بین منابع و فرآیندهای آنها به حداکثر خواهد رسید. اجرای چنین نظام یکپارچه‌ای خود مستلزم عواملی است که پیشتر برای ارتقای کارآیی عملیاتی صنعت پخش بیان شد، به‌خصوص استفاده از فناوری روز، بازطراحی فرآیندها و آموزش نیروی انسانی. از این رو به نظر می‌رسد بازسازی بدنه فرسوده نظام توزیع کشور نه تنها برای افزایش کارآیی این نظام ضروری است، بلکه یکی از الزامات شکل‌گیری همکاری‌های استراتژیک، به‌عنوان یکی از استراتژی‌های موثر برای رشد کسب و کارها در آینده این صنعت است.

نمونه موفقی از تحولات در صنایع که هم موجب افزایش بهره‌وری شده و هم همکاری استراتژیک بین تولیدکنندگان، شرکت‌های پخش و خرده‌فروشی‌ها را در پی داشته است، در خرده‌فروشی‌های بزرگ آنلاین قابل مشاهده است. جایی که شرکت خرده‌فروشی به اتکای یکپارچگی بین سیستم فروش، ارسال کالا و مدیریت موجودی خود، تقاضای مشتریان را به سرعت و با کمترین هزینه پاسخ می‌دهد. از طرف دیگر، اتصال بین نظام‌های فوق و نظام‌های عملیاتی شرکت‌های پخش و تولیدکنندگان، از یکسو امکان سفارش‌گذاری و تامین به موقع کالا را برای خرده‌فروشی فراهم می‌کند و از سوی دیگر تقاضای موثر منجر به فروشی را برای شرکت‌های پخش و تولیدکنندگان تضمین می‌کند. علاوه‌بر این، تولیدکنندگان و شرکت‌های پخش امکان دریافت اطلاعات دقیق از ویژگی‌های فروش خود شامل زمان، محل و مقدار فروش خود را به دست می‌آورند.

این نمونه از همکاری استراتژیک که البته به واسطه برخورداری از فناوری روز امکان‌پذیر می‌گردد همزمان قیمت تمام شده فروش را کاهش داده و کیفیت فروش را افزایش می‌‎دهد. به گونه‌ای که رابطه‌ای برد- برد بین همه ذی‌نفعان این تراکنش شکل می‌گیرد. با این وصف باید امیدوار بود شرایط حاکم بر اقتصاد کشور که همه ذی‌نفعان از مشتریان گرفته تا صاحبان کسب و کار را نسبت به هزینه به شدت حساس کرده است، فرصتی باشد برای بازسازی صنایع کشور به‌خصوص صنعت پخش و توزیع. این بازسازی ممکن نخواهد بود، مگر با تغییر قواعد حاکم بر صنایع، توسعه همکاری‌های تجاری و دگرگون کردن مدل کسب و کار آنها به اتکای فناوری روز.